Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu prowadzi różnego typu sprawy dotyczące porostów – organizmów bardzo interesujących i wciąż mało znanych. Z tego powodu, a także ze względów edukacyjnych, przybliżona została charakterystyka tej grupy. Zapraszamy do zapoznania się z przedstawionymi informacjami.

Porosty to wyspecjalizowana grupa organizmów, które powstały na skutek połączenia strzępek grzyba i komórek glonów. Ich klasyfikacja w systemie porządkującym organizmy żywe przez wiele lat była niejasna. Jeszcze w latach 80 – tych XX wieku uznawane były za rośliny, stąd też pewnie wielu utożsamia porosty z mszakami. Współcześnie naukowcy nie maja wątpliwości, że porosty stanowią grupę wyspecjalizowanych grzybów, które mają zdolność współżycia z glonami. Dzięki swojej niezwykłej, dualistycznej budowie, która zapewnia im unikatowe właściwości - porosty odnaleźć można na całej kuli ziemskiej, od zimnych obszarów arktycznych po gorące tereny pustynne. Zasiedlają one zarówno podłoża naturalne, tj. kora, skały, gleba, drewno, jak i podłoża powstałe w wyniku działalności człowieka, np.: beton, styropian, konstrukcje metalowe, szkło, plastik, guma, czy eternit. Ich ciało nazywane plechą przybiera różnorodne kształty w rozmaitych kolorach i tworzy wyjątkowe formy. Od nitkowatych, osiągających długość nawet kilkudziesięciu centymetrów, poprzez krzaczkowate, listkowate do najdrobniejszych skorupiastych. U niektórych porostów, np. chrobotków, wykształciły się plechy dwupostaciowe. W tej grupie na początku rozwija się plecha skorupiasta lub listkowata trwała lub zanikająca, a z niej wyrasta plecha wtórna, która ma postać efektownych wyrostków zwanych podecjami. Na świecie znanych jest ok. 13.500 gatunków porostów, w Polsce występuje ok. 1.700 gatunków, w tym ok. 200 chronionych [(Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. poz. 1408)].

Podobnie jak każdy organizm żywy porosty odgrywają istotną rolę w środowisku przyrodniczym. Szczególnie znaczenie pełnią w ekosystemach leśnych. Gatunki naziemne wchodzące w skład runa, są ważnym czynnikiem glebotwórczym, stanowią też schronienie i pożywienie dla zwierząt - zwłaszcza bezkręgowców. Ptaki wykorzystują je do budowy gniazd, ponieważ są łatwo dostępne, dobrze maskują i zapobiegają rozwojowi pasożytów. Porosty w lesie są rezerwuarem wody, którą chłoną cała powierzchnią plechy i co bardzo istotne - stopniowo uwalniają, odparowując do otoczenia. Dzięki temu zapewniają odpowiednią wilgotność w lesie i przyczyniają się do kształtowaniu mikroklimatu leśnego. Najskuteczniej zatrzymują wodę w ekosystemie wielkoplechowe porosty nadrzewne oraz porosty naziemne. Ma to szczególne znaczenie w lasach ubogich w roślinność  zielną (np. w borach suchych) i rosnących na glebach łatwo przepuszczających wodę. Unikatową właściwością porostów jest zdolność do produkowania substancji zwanych kwasami porostowymi. Niektóre z nich nadają porostom właściwości bakteriobójcze lub bakteriostatyczne, inne hamują wzrost nasion i zarodników jeszcze inne są trujące. Właściwości plech porostów były niegdyś wykorzystywane do wyrobu lakmusu i barwników, wykorzystywanych do barwienia tkanin, nici, skór, świec i papieru. Obecność kwasów porostowych w plechach porostów znalazła zastosowanie także w medycynie ludowej i konwencjonalnej. Współczesny przemysł farmaceutyczny wykorzystuje plechy porostów do produkcji preparatów bakterio i grzybobójczych (syropów, tabletek do ssania czy mieszanek ziołowych).

Porosty są organizmami rozpowszechnionymi i zdolnymi do życia w bardzo ubogim środowisku, często wręcz niedostępnym dla innych organizmów. Z tego względu nazywane są często „pionierami życia”. Mimo dużej wytrzymałości i niezwykłych zdolności adaptacyjnych często nie są w stanie przystosować się do coraz szybszych zmian środowiska przyrodniczego, wywołanych działalnością człowieka. Porosty jako pierwsze reagują na wszelkiego rodzaju przekształcenia środowiska naturalnego, w tym także zanieczyszczenia powietrza, są tzw. bioindykatorami czyli biologicznymi wskaźnikami. Ich brak w środowisku przyrodniczym, ustępowanie z dawnych stanowisk i wymieranie powinny być sygnałem alarmującym o pojawieniu się zagrożenia dla innych organizmów i w konsekwencji całych biocenoz.